Σάββατο 28 Μαρτίου 2020

Τραγικό το παιχνίδι, σαν εκείνο το ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ


Πάνε χρόνια που είχα δει στο θέατρο «ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ» του Ευγένιου Ιονέσκο, και το ξαναδιάβασα πρόσφατα. Πρόκειται μια μια ιστορία αλληγορική, για μια επιδημία που αποδεκατίζει τους κατοίκους μιας πόλης, έναν προς έναν και καθώς η επιδημία εξαπλώνεται τα προσωπεία πέφτουν και οι άνθρωποι οδηγούνται σε παραλογισμό ενώ ο τρόμος και η αγωνία κλιμακώνονται.  

Θυμάμαι πως είχα εντυπωσιαστεί που είχαν συμμετάσχει τότε περίπου 20 ηθοποιοί οι οποίοι εναλλάσσονταν στους 95 χαρακτήρες της θεατρικής παράστασης, αν και στην τελική έκβαση της ιστορίας, αποδείχθηκαν εξαιρετικά λιγοστοί για την αναπαράσταση του χαμού του κολοσσιαίου αριθμού 250.000 ανθρώπων-θυμάτων του άγνωστου λοιμού.


Ο Ιονέσκο δεν είναι ο μόνος που έχει γράψει μια τέτοια μελέτη του φόβου και των συμπεριφορών που προκαλεί. Παρόμοιες ιστορίες της παγκόσμιας λογοτεχνίας συνομιλούν συνομωτικά μεταξύ τους με κορυφαία την ΠΑΝΟΥΚΛΑ του Αλμπέρ Καμύ, το ΔΕΚΑΗΜΕΡΟ του Βοκκάκιου, το ΠΕΡΙ ΤΥΦΛΟΤΗΤΑΣ του Ζοζε Σαμαμάγκου, αλλά εσχάτως και το ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ της Μάργκαρετ Ατγουντ, το INFERNO του Νταν Μπραουν ή και το THE EYES OF DARKNESS του Ντιν Κουντζ.  Ωστόσο ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ, έργο σχεδόν προκλητικό, ποιητικό και συνάμα πολιτικό, δεν ήταν μια μαγική πρόβλεψη, μια μαντεψιά ή μια ιστορία επιστημονικής φαντασίας όπως διάφορες άλλες που έχουν γραφτεί.  Είναι ένας σαρκασμός της αποδιάρθρωσης της κοινωνικής συνοχής που πηγάζ ει από έναν τεράστιο φόβο για το άγνωστο, για τον τρομερό εφιάλτη μιας θανατηφόρας επιδημίας πανούκλας που καταλαμβάνει μια κάποτε ειδυλλιακή πόλη.


Το έργο γράφτηκε το 1970 και αναμφίβολα ένας λόγος για να το ξαναδιαβάσει κανείς είναι το κωμικό στοιχείο που ελοχεύει παντού στα κείμενα του Ιονέσκο με τη βαθειά πεποίθηση ότι «το κωμικό είναι η βαθύτερη γνώση του παραλόγου».  Ο ρουμανος θεατρικός συγγραφέας, από τους επιφανέστερους του Θεάτρου του Παραλόγου, μας έμαθε ότι το κωμικό προξενεί μεγαλύτερη απόγνωση από το τραγικό, γιατί το κωμικό είναι τραγικό και η τραγωδία του ανθρώπου είναι μια κωμωδία. Δεν είναι τυχαίο να διαπιστωθεί κάτι τέτοιο στις μέρες μας, αν μετρήσει κανείς τα δεκάδες ανόητα ή έξυπνα μηνύματα κι ανέκδοτα που κυκλοφορούν  στα κινητά και τις οθόνες μας καθώς διανύουμε αυτήν την πρωτόγνωρη για τη γενιά μας κρίση…


Το κείμενο του Ιονέσκο θυμίζει έντονα  τα παιχνίδια που παίζει η σημερινή κοινωνία στον εαυτό της.  Ανθρωποι που πεθαίνουν ή ζουν κατά τύχη, άνθρωποι που δεν ξέρουν να ζουν ή γιατί ζουν, άνθρωποι που δεν ξέρουν γιατί οδηγούνται μαθηματικά στο θάνατο, μια ιστορία που επαναλαμβάνεται καθώς καθημερινά συναντούμε το παράλογο στη ζωή μας.  Και καθώς η επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά, όλους τους καταλαμβάνει οργή και απόγνωση.  Το παιχνίδι της σφαγής μιλάει για το συμβολικό και τον πραγματικό θάνατο του ανθρώπου.  Αυτόν δηλαδή για τον οποίο  όλος ο κόσμος μας, ο πλανήτης μας κάνει το πάν,  σαν να το προκαλεί για να συμβεί, κι αίφνης εκ των υστέρων, αναρωτιόμαστε όλοι για τα αίτια.
Αυτή η εικόνα της ολικής καταστροφής που παρουσιάζει το κείμενο σαρκάζει ανελέητα τις θλιβερές ανθρώπινες υπάρξεις αυτής της -περίεργης και χωρίς όνομα- χώρας η οποία καθώς σκεπάζεται ολοκληρωτικά από την απειλή του φόβου και του θανάτου χάνει σταδιακά κάθε ίχνος κοινωνικής συνείδησης.  Εξαφανίζονται από τους ανθρώπους τα αισθήματα της αλληλεγγύης, της εμπιστοσύνης και της ανθρωπιάς και οι περισσότεροι ζουν μόνο για να κατασπαράξουν τους γύρω τους.  

Ο ατομισμός και η αδιαφορία για οτιδήποτε συμβαίνει περα από την πόρτα του καθενός, μετατρέπεται σιγά – σιγά σε αποκτήνωση και βέβαια, δεν λείπει και η πολιτική διάσταση -εξαίρεση για τον, κατά τα άλλα απολιτίκ, Ιονέσκο- καθώς με αφορμή την απειλή της πανούκλας οι ελευθερίες περιστέλλονται, σταθερά εξαφανίζονται ώστε σταδιακά γεννιέται μια απολυταρχική διακυβέρνηση που όλους τους «βολεύει».
Δεν έχει σημασία αν η πόλη που οραματίσθηκε ο Ιονέσκο ξυπνάει κάποια στιγμή από το θλιβερό της όνειρο, και συνεχίζει τη ζωή της, σαν όλα αυτά να μην συνέβησαν ποτέ.  Ίσως κι όλοι εμείς να κάνουμε κάποτε το ίδιο, όπως έκαναν παλιότερα οι κοινωνίες που έζησαν την πανώλη, τη χολέρα, ή άλλες επιδημίες…

Πάντως το έργο φαντάζει σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ. Όλα τα παράλογα με κορυφαίο αυτό της αλματώδους παγκόσμιας εξάπλωσης του φονικού κορονοϊού, δημιουργούν ένα κλίμα φόβου σαν κι αυτό που έχτισε ο Ιονέσκο με το ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΗΣ ΣΦΑΓΗΣ. Ο θάνατος περιφέρεται παντού δείχνοντας  ειρωνικό χαμόγελο προς όλες τις κατευθύνσεις, τους εξομοιώνει όλους βάζοντάς τους σε ένα παιχνίδι τρόμου, βίας, καταστροφής και αυτοκαταστροφής: Όταν όλοι έρχονται αντιμέτωποι με το θάνατο, η αίσθηση του εγκλεισμού και του αποκλεισμού όσων βρίσκονται σε καραντίνα, προκαλεί δυσφορία και δύσπνοια. Tο μέλλον έχει προδιαγραφεί, οι άνθρωποι νοιώθουν φυλακισμένοι, δεν μπορούν να διαφύγουν από πουθενά, όποιος επιχειρήσει να δραπετεύσει θα κολλήσει τον ιό του θανάτου, όποιος θελήσει να πέσει στη θάλασσα θα πνιγεί, όποιος ανέβει στα τείχη θα πυροβοληθεί, κι έτσι ο θάνατος εξομοιώνει τους πάντες και μπροστά του, μεγάλους και μικρούς, βασιλείς και στρατιώτες, σπουδαίους και μη.


Κι είμαστε εδώ σήμερα, εν μέσω έτους 2020 μ.Χ. βιώνοντας την εξέλιξη και την πρόοδο και ταυτόχρονα κάνοντας τρόπο ζωής τα περί παραλόγου του Ευγένιου Ιονέσκο. Το παράλογο έχει τόσο για τα καλά μπει στη ζωή μας που φαντάζει ως κάτι φυσιολογικό.  Το να πίνουμε μαζί τον καφέ μας, αλλά σε χωριστά δωμάτια με ελαστικά γάντια και με μάσκα, είναι φυσιολογικό.   Το να κυκλοφορούμε στο ίδιο σπίτι αλλά εκ περιτροπής γιατί ο αέρας μπορεί να μας μολύνει, φαίνεται φυσιολογικό.  Και εντέλει, όταν βγαίνουμε ανεξέλεγκτα γιατί θέλουμε να νοιώσουμε «ελεύθεροι» πάλι φυσιολογικό θεωρείται γιατί εμείς οι «άνθρωποι» έχουμε την «επανάσταση» μέσα μας, ενώ το περίεργο είναι ότι ενώ προκαλούμε το τέλος, λίγο πριν την ύστατη ώρα αναρωτιόμαστε γιατί συμβαίνει αυτό το άδικο…