Η Κλάρα και ο Ήλιος είναι ένα συγκλονιστικά απλό μυθιστόρημα, φτιαγμένο από επιλεγμένα υλικά.
Με την ελευθερία που δανείζεται από μια φαινομενικά «εφηβική» φωνή, ο Κάζουο Ισιγκούρο τραβάει το νήμα για να ξετυλίξει ένα ολόκληρο κουβάρι υπαρξιακών αναζητήσεων που αφορούν τα θεμελιώδη θέματα που ανησυχούν τον σημερινό άνθρωπο, όπως είναι η μοναδικότητά του, η καθαρότητα της ψυχής του, η αγάπη, η μοναξιά και ο φόβος, οι ανισότητες, η κλιματική αλλαγή, η ματαιότητα, ακόμα και τα όρια ως τα οποία ένας γονιός μπορεί να φτάσει για να αποφύγει τον πόνο της απώλειας του παιδιού του.
Ο Ισιγκούρο προκαλεί τους ήρωές του να κάνουν ακραίες επιλογές σε σημαντικά ζητήματα, συνδυάζοντας τον ιαπωνικό ρομαντισμό του και την βρετανική φλεγματική του ηρεμία, δυο ιδιότητες φαινομενικά ασύνδετες.
Είχε ήδη ξεκινήσει να γράφει το βιβλίο αυτό ο Ισιγκούρο, όταν ανακοινώθηκε το 2017 ότι του απονέμεται το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο σχεδιασμός του για ένα κείμενο χωρίς περίτεχνες κουβέντες δεν άλλαξε. Συνέχισε να γράφει το «Η Κλάρα και ο Ήλιος» χρησιμοποιώντας εξαιρετική απλότητα στο λόγο, να προοικονομεί τις εξελίξεις, να αφήνει συνειδητά πράγματα πίσω του και να τα ανασύρει στην κατάλληλη στιγμή, καθώς το κείμενο προχωρεί με αργά και σταθερά βήματα.
Η ιστορία καταπιάνεται με τις δυνατότητες και τα ερωτήματα για τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην καθημερινή ζωή. Στο ρόλο του αφηγητή, καθόλου τυχαία, βρίσκεται η Κλάρα, ένα ανθρωποειδές, σε ένα χρόνο άχρονο, σε έναν τόπο που δεν αναγνωρίζεται και σε έναν κοινωνικό περίγυρο όπου όλοι οι έφηβοι -ή τουλάχιστον όσοι έχουν την δυνατότητα, δηλαδή οι «αναβαθμισμένοι» όπως του αρέσει να τους αποκαλεί- έχουν στο πλάι τους έναν τέτοιο Τεχνητό Φίλο για να μην είναι μόνοι.
Η Κλάρα παρατηρούσε για πολύ καιρό τον κόσμο καθώς λιαζόταν μέσα από τη βιτρίνα ενός καταστήματος, ώσπου την πρόσεξε η νεαρή Τζόσι και την συμπάθησε. Την διάλεξε για φίλη της και δεν έκανε λάθος. Ακόμα κι αν η τεχνολογία είχε ήδη προχωρήσει, και τα νεότερα μοντέλα ήταν ήδη πιο εξελιγμένα, η Κλάρα είχε αρχίσει να αποκτά χαρακτηριστικά που μόνο στους ανθρώπους συναντάει κανείς. Κυρίαρχο, η μεγάλη της παρατηρητικότητα για όσα συμβαίνουν γύρω της.
Η Κλάρα πιστεύει στον ζωοδότη ήλιο, από αυτόν άλλωστε αποκτάει ενέργεια. Ο ήλιος είναι ζωή γι αυτήν και άρα έχει ιδιότητες μαγικές. Γνωρίζει ότι η μικρή Τζόσι την έχει ανάγκη γιατί είναι άρρωστη και πολύ μόνη. Κάθε παιδί έχει ανάγκη από ένα τεχνητό φίλο στην ιστορία αυτή. Αλλά και η μητέρα της, που έχει νοιώσει στο παρελθόν τον βαθύ πόνο από μια άλλη μεγάλη απώλεια, δεν θα μπορούσε να αντέξει να χάσει κι άλλο παιδί της. Στην εποχή που η τεχνολογία είναι τρόπος ζωής, εύκολα μπορεί να γίνει και τρόπος θανάτου. Η πρώτη της κόρη της δεν άντεξε τη διαδικασία της αναβάθμισης.
Είναι μια γυναίκα καριέρας που δεν δείχνει εύκολα τις αδυναμίες της όμως μπροστά στην περίπτωση της ασθενικής Τζόσι, οι προτεραιότητες αναδιατάσσονται. Η τροπή συγκλονίζει καθώς η μητέρα αυτή, μπροστά στο φόβο ότι θα πονέσει και πάλι, μπροστά στην απελπισία ότι το τέλος για την δεύτερη κόρη της είναι κοντά βρίσκει μια λύση: Βλέπει στην Κλάρα μια νέα κόρη. Η Κλάρα είναι έξυπνη και μπορεί να φτιάξει τον εαυτό της έτσι που να μοιάσει πολύ στην Τζόσι. Το σχέδιο της μητέρας δείχνει σχεδόν σατανικό.
Ο Ισιγκούρο κρίνει πολύ ψύχραιμα την απελπισμένη επιλογή της μητέρας και το πολιτικό μήνυμα της περιγραφής του είναι σαφές. Δεν φοβάται την τεχνολογία. Την θεωρεί πολιτικά ορθή. Όμως παραμένει βαθειά ανθρωποκεντρικός.
Η Τζόσι με τον καλύτερό της φίλο δεν ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη. Η Κλάρα το παρατηρεί, το στηρίζει, μαθαίνει πολλά από τις μεταξύ τους συναναστροφές και παρόλο που κάποια στιγμή η νεαρή είναι άρρωστη στο κρεβατι, βρίσκει τρόπο να επικοινωνήσει με τον κολλητό της με κάποιον τρόπο πολύ ιδιαίτερο…
Kazuo Ishiguro
Η Κλάρα είναι παρούσα σε όλα. Άλλες στιγμές σιωπηρή, μόνο παρατηρεί, άλλες φορές κάνει τον αναγνώστη να νομίσει οτι υπερβάλει με τις παιδικές της σκέψεις, όμως πόσο φυσιολογικό φαίνεται να υπερβάλει ένα μυαλό παρθένο από δόλο και υποψίες για τον κόσμο, ένα μυαλό αγνό που τώρα μαθαίνει πώς λειτουργούν και πορεύονται οι άνθρωποι. Χαρακτηριστική είναι η στιγμή που σε μια παρέα εφήβων που την κοροϊδεύουν, για να ικανοποιήσει η Τζόσι την ανάγκη να ανήκει στην ομάδα των ανθρώπων της ηλικίας της, για μια στιγμή «πουλάει» την Κλάρα από φίλη της. Η Κλάρα το καταπίνει με μια σκέψη της που φαίνεται τόσο απλή και τόσο σύνθετη ταυτόχρονα: “Οι άνθρωποι το κάνουν μερικές φορές αυτό» δικαιολογεί την Τζόσι μέσα της.
Οι ανθρώπινες αδυναμίες και ο κόσμος των συναισθημάτων γίνονται τα βασικά υλικά για να οικοδομήσει ο Ισιγκούρο την ιστορία του, με κεντρικό πρόσωπο ένα πρόσωπο κατασκευασμένο. Στέκεται κριτικά απέναντι στην τεχνολογία αλλά δεν τη φοβάται. Τελικά τί είναι περισσότερο φθαρτό; Κάπου ελλοχεύει και το ερώτημα, τί είδους κατασκεύασμα είναι η Κλάρα, αφού καταφέρνει όχι μόνο να συμπεριφέρεται αλλά και να νοιώθει σαν άνθρωπος! Εξάλλου ακόμα και όταν κάποιοι θέλουν να την «διαλύσουν» για να φτάσουν στο λεγόμενο “black box” για να δουν πώς λειτουργεί, δεν το κάνουν, γιατί επικρατεί η άποψη ότι πρέπει να κλείσει τον κύκλο της ζωής της με τη φυσιολογική φθορά.
Έχει τον δικό της θεό η Κλάρα, τον ήλιο. Σε αυτόν αιτείται βοήθεια, αυτός είναι η λύση για όλα τα θέματα που την αφορούν. Τελικά τα καταφέρνει, ή έτσι θεωρεί. Όταν η νεαρή Τζόσι μεγαλώνει, την κάνει πέρα, την πετάει, δεν την χρειάζεται πια και η Κλάρα μένει στο περιθώριο μάλλον ευχαριστημένη από τον εαυτό της.
Είναι σαφές ότι ο Καζουο Ισιγκουρο έχει βαδίσει βάσει σχεδιαγράμματος και υπάρχει παντού διάχυτη μια πολιτική άποψη και συνάμα μια μελαγχολία για το ανθρώπινο είδος και το μέλλον του. Σε κάθε βήμα του αποκαλύπτει την άβυσσο που κρύβεται πίσω από το αίσθημα αυταπάτης των ανθρώπων ως προς την σύνδεσή τους με τον κόσμο. Άλλωστε αυτό είναι και το κοινό σημείο αυτού του βιβλίου, με το «Μη με αφήσεις Ποτέ» το έργο του ίδιου συγγραφέα, όπου επίσης παρουσιάζεται περίτρανα η δικτατορία των αναγκών του ανθρώπου.
Μαίρη Σάββα
