Πέλαγος φουρτουνιασμένο με Αθώους και Φταίχτες

Τι θα σκεφτόταν άραγε ένας επισκέπτης που περιηγείται την πόλη των Χανίων, σκοντάφτοντας στα ερείπια του χρόνου και απαριθμώντας τα έντεκα τζαμιά και τα εφτά χαμάμ της πόλης; Ένας παππούς στο "Αθώοι και Φταίχτες" της Μάρως Δούκα εξηγεί οτι όσο πιο πιστοί ήταν οι χανιώτες, τόσο πιο καθαροί ήταν. Χάνεις την πίστη σου στο Θεό , χάνεις και την ανάγκη σου για το νερό, λέει κι εξηγεί οτι πολύ προτού ξεριζωθούν, οι μουσουλμάνοι απο τα Χανιά τα περισσότερα χαμάμ είχαν κλείσει και τα τζαμιά -εάν εξαιρέσεις πεντε ή έξι- είχαν ξεπέσει κι ήταν να κλαις σαν έπβλεπες τον μουεζίνη να κυνηγά με το σκουπόξυλο τα σκυλιά απο τον περίβολο του τζαμιού και τη γυναίκα του μουεζίνη ν' απλώνει την μπουγάδα της παραδίπλα....

Η Μάρω Δούκα έχει επιλέξει έναν ιστορικό καμβά πάνω στον οποίο κέντησε την ιστορία της. Πρόκειται για μια περίοδο εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την ελληνική ιστορία και την ιστορία της Κρήτης και του ελληνισμού. Η ιστορία, όπως όλες οι ιστορίες στην Ελλάδα, έχει αθώους και φταίχτες, έχει ανήξερα θύματα και δύσκολες, ή στημένες καταστάσεις, έχει ανυποψίαστους τυχερούς που γλύτωσαν, αλλά και άτυχους κακομοίρηδες που ξεριζώθηκαν απο τα σπίτια τους, έχει επιχειρηματίες, αστυνόμους, υπονομευτές και απατεώνες, έχει πρόσωπα που όσο και να είναι προϊόν φαντασίας έχουν απόλυτη σχέση με την πραγματικότητα, έχει διαπλεκόμενους και συμφέροντα, ανθρώπους-προϊόντα μετανάστευσης, έτσι τότε, όπως και τώρα. Όλα ίδια. Ή σχεδόν ίδια.

Το "Αθώοι και Φταίχτες" κλείνει μέσα του την Ιστορία των Χανίων μα όχι μόνο. Είναι η ιστορία της Ελλάδας, του κάθε χωριού και πόλης, της κάθε ελληνικής γωνιάς και του κατοίκου της.... Είναι το ίδιο έργο που θα μπορούσε να γυριστεί ταινία και σε άλλες εποχές με άλλα πρόσωπα, με άλλα σκηνικά και κοστούμια. Είναι ένα ταξίδι στο χρόνο. Εχει παντού τέτοιους ήρωες με φιλοδοξίες, όνειρα, συμφέροντα, εμμονές, συναισθήματα δυνατά, που μόνο ο χρόνος και ο τόπος μπορεί να διαχειριστεί. Μόλις το διαβάζεις, θες μετά να σωπάσεις για πολλή ώρα....

Μου ήρθαν έτσι στο μυαλό τα λόγια μιας γιαγιάς χανιώτισσας που έλεγε οτι "χωρίς τη φθορά του σώματός μας και χωρίς το θάνατο, χρόνος δεν υπάρχει. Τον χρόνο τον μετρούμε με τα σημάδια του πάνω μας. Εμεινα κι εγώ σιωπηλή αφού το διάβασα. Σιωπηλή σκεφτόμενη τα εγγόνια και τα δισέγγονά της να λογομαχούν για τις περιουσίες, για όσα χάθηκαν, για όσα κερδήθηκαν, για τη ζωή του ένός και του άλλου... Τελικά είναι μεγάλο χάρισμα η άσκηση του ανθρώπου στη σιωπή, κι αυτό το διδάσκεσαι διαβάζοντας τέτοια κείμενα. Ενας απο τους ήρωες συμβουλεύει "να καλλιεργείτε με τα πεινότητα τη σιωπή, να την περιποιείστε κι αυτή θα σας ανταμείβει πάντα με γλυκούς καρπούς, θα σας αποκαλύπτει το συνομιλητή σας".

Διατρέχει ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας, κι ένα μέρος της Ευρώπης το βιβλίο της Μάρως Δούκα που ακολουθεί τους ήρωες διάσπαρτους με ζωές χαμένες, είτε καλά στημένες σε διάφορα σημεία, μα κυρίως με νοσταλγία για το παρελθόν και τον τόπο που τους γέννησε κάποτε. Ξεκινάει τώρα και φτάνει πίσω, αρκετά πίσω. Το Μάη του 1919 έφευγε ο Μουσταφά Κεμάλ για την Ανατολία και τον ίδιο ακριβώς μήνα αποβιβαζόταν ο ελληνικός στρατός στο Παρίσι του Λεβάντε,όπως λέγαν τότε τη Σμύρνη. Το Πέρα θα γινόταν το άντρο της ακολασίας υπο τους ήχους του φοξ-τροτ και του τσάρλεστον. Ωραία εικόνα! Βρετανοί αξιωματικοί, κουρελήδες Λευκορώσοι πρόσφυγες, ξεπεσμένοι ευγενείς, χαρτοπαίχτες, δήθεν αριστοκράτες, σερβιτόρες, πόρνες και δούκισσες. Τι κοινωνία πολυπολιτισμική!

 Κι απο την άλλη, η υψηλή πολιτική (High Politics το λέμε στη διπλωματική γλώσσα), η Συνθήκη των Σεβρών και τα διάφορα δράματα που παίχτηκαν στην Πόλη των παραμυθιών, την Πόλη του μαρμαρωμένου βασιλιά, που παρέμεινε για τους έλληνες ένα άπιαστο όνειρο, που για όλους τους άλλους ευρωπαίους όμως ήταν απλώς μια δικαιολογία, μια αφορμή για κάλυψη, αφού ήδη οι σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη Δύση είχαν διαρριχθεί.

Πολλά δεν μπορείς να εξηγήσεις όταν σκέφτεσαι τις πτυχές της Ιστορίας. Κυλούσε άραγε πράγματι αίμα ελληνικό στις φλέβες του σουλτάνου Ιμπραϊμ που ξεκίνησε την εκστρατία για την Κρήτη; Η Βαλιντέ Σουλτάνα, η μάνα του, η περίφημη Κοσέμ, ήταν άραγε κόρη Έλληνα παπά απο την Τήνο; Σαν την Ειρήνη την Αθηναία την Αυτοκράτειρα στο Βυζάντιο; Και τί μ' αυτό; Μήπως στις φλέβες του Μεχμέτ Φατίχ έρρεε αίμα ελληνικό απο την σκλάβα μάνα του, ή μήπως ο Μουσταφά Κεμάλ είχε αίμα ελληνικό; Το έχουμε εμείς οι έλληνες να το παρακάνουμε με κάτι τέτοια είναι η αλήθεια. Αν μπορούσαμε και το Θεο ακόμα, ή το Σατανά, ή όποιον άλλον, θα ήμασταν ικανοί να τον παρουσιάσουμε με ρίζες ελληνικές. Όλοι οι άλλοι, όμως, οι υποδεέστεροι, οι ψεύτες, οι κλέφτες, οι καταπατητές είναι βάρβαροι έτσι δεν είναι;

Σε βάζει κάτω τελικά να τα σκεφτείς όλα αυτά το βιβλίο της Μάρως Δούκα. Καλώς ή κακώς. Και μού ρχεται, ξαφνικά στα αφτιά ένα τραγουδι, "Στο νησί των πειρατών θα ανταμώσουμε λοιπόν, ίδια αθώοι κι ίδια φταίχτες σαν αντικριστοί καθρέφτες...."