Ανθρώπινο βλέμμα στη φρίκη του πολέμου

Πάνε χρόνια τώρα που γνωρίζω τον Τζεμίλ Τουράν, μα κάθε νέο βιβλίο του είναι μια έκπληξη για μένα.  Γιατί καθένα πάει πιο βαθιά, πιο πέρα, τη ζωντανή μάχη που δίνει δεκαετίες τώρα, για να κρατήσει ζωντανό το όνειρο για την πρώτη του πατρίδα.

Το "εκεί ο θεός κοιμόταν" είναι το πέμπτο μυθιστόρημα του Τζεμίλ και δεν είναι υπερβολή, οτι είναι κι αυτό όπως και τα προηγούμενα τέσσερα, ένα κομμάτι της ιστορίας του κουρδικού λαού.  Μιας ιστορίας πολύ παλιάς με σκορπισμένα κομμάτια σε χώρες διαφορετικές.

Ο Ντιβανέ, ο τυφλός ραψωδός, ζητιάνος, είναι ο αφηγητής. Με το μεντρίρ, τη φωνή του και τη μνήμη του μοιρολογά για τον πόνο που έζησε σε έναν πόλεμο, σε μια χώρα μακρινή, αλλά και τον πόνο που ζει και τώρα ο κουρδικός λαός.  Τα λόγια του είναι οι μνήμες, η ιστορία, οι παραδόσεις ενός λαού. Είναι όμως και κάτι ακόμα.  Μια πάντα επίκαιρη αντιπολεμική φωνή.  Είναι μια καλά ζωγραφισμένη εικόνα ενός ακόμη παράλογου πολέμου μέσα από τη ματιά ενός λογοτέχνη - δημοσιογράφου που δεν φοβάται να εκτεθεί στους αναγνώστες του, όπως εκθέτει και τους ήρωές του.  Γιατί γνωρίζει καλά ο Τζεμίλ Τουράν οτι δεν γράφει μια περιπέτεια. Γράφει για το θάνατο, στιγματίζει τη βαρβαρότητα και τον κυνισμό εκείνων που αποφασίζουν να συντρίψουν ανθρώπους και λαούς. Αποτυπώνει και αναζητά τις αιτίες και τις επιπτώσεις τέτοιων συμπεριφορών δοκιμασμένων πάνω σε ανυποψίαστα θύματα.

Ο Τζεμίλ περιγράφει τη θηριωδία και τις φρικαλεότητες του πολέμου, στιγματίζει τη βαρβαρότητα και τον κυνισμό του και θρηνεί για μια γενιά ανθρώπων που καταστράφηκαν.  Μιλά για το σπίτι του, τη μάνα, τον πατέρα και τα αδέλφια του, τα χρόνια στο πανεπιστήμιο στην Άγκυρα.  προχωρεί λίγο ακόμα.  Γράφει και για όλους εκείνους που -χρόνια τώρα- προσπαθούν να μας πείσουν πως μόνο οι "δυνάμεις του Καλού" στη Δύση είχαν θύματα, κρατώντας καλά κρυμμένα τα μυστικά για τις δικές τους θηριωδίες.  

Όμως σε κάθε πόλεμο, όλες οι πλευρές έχουν πόνο και απώλειες.  Η οργανωμένη φρίκη αγγίζει νικητές και ηττημένους.  Στο βιβλίο του Τζεμίλ δεν ξεχωρίζεις λαούς, θρησκείες κι άλλες αντιλήψεις όταν διαβάζεις για τους απλούς στρατιώτες. Όλοι είναι θύματα που υπομένουν και βασανίζονται.  Ο κεντρικός ήρωας, ο Ντιβανέ αφηγείται τα βιώματά του απο τη συμμετοχή του στον πόλεμο στην Κορέα.  Ως κληρωτός στον τουρκικό στρατό στην αρχή της δεκαετίας του '50, βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι του, σε έναν τόπο που πριν, δεν ήξερε πού βρίσκεται.  Ούτε κι αυτούς που πήγε να πολεμήσει εγνώριζε. Ούτε κι εχθροί του ήταν.  Κι όλες οι προσπάθειες των αξιωματικών του να κατασκευάσουν έναν εχθρό, πέφτουν στο κενό.  Οι κορεάτες αντάρτες γίνονται εχθροί του μόνον αφού σκοτώσουν και τραυματίσουν συντρόφους του Ντιβανέ. Λιτή και συγκλονιστική η περιγραφή: "Χάθηκαν πολλοί φαντάροι μας στην προσπάθεια να διασχίσουμε το φαράγγι και πολλοί τραυματίσθηκαν.  Αυτό μας έκανε να αισθανθούμε μίσος για τους αντάρτες.  Τώρα τουλάχιστον ξέραμε γιατί τους πολεμούμε, επειδή σκότωσαν δικούς μας στρατιώτες.  Τώρα, ήταν πραγματικοί εχθροί, εχθροί με αιτία".

Ο Ντιβανέ είναι ένας αντιήρωας.  Ένας απλός άνθρωπος που βλέπει τα δεινά του πολέμου.  Συχνά με φράσεις ειρωνικές αποκαλύπτει πόσο κενά είναι τα μεγάλα λόγια των υψηλόβαθμων αξιωματικών, οι οποίοι με συστηματικές αναφορές στην "υποχρέωση να βγάλουν ασπροπρόσωπη την πατρίδα" ενθάρρυναν τους στρατιώτες να είναι γενναίοι στις μάχες.  Διαβάζω κι σχεδόν ακούω, τη βραχνή του φωνή: "Τι κι αν η εντολή των Αμερικανών ήταν ξεκάθαρη, ότι όπου υπήρχε μεγάλη δυσκολία και μεγάλο εμπόδιο γυρίζουμε πίσω.  Οι δικοί μας αξιωματικοί δεν καταλάβαιναν απο τέτοια...  Καλύτερα να πεθάνει ένας Τούρκος, παρά να γυρίσει πίσω εγκαταλείποντας..."

Ο συγγραφέας δεν περιγράφει λαμπρά κατορθώματα ανδρείας, αλλά αναδεικνύει ξεχωριστούς ανθρώπους που επιβιώνουν.  Ο πόλεμος δεν φαίνεται να είναι αυτός που περιγράφουν οι ιστορικοί.  Δεν υπάρχουν επικά γεγονότα και τα ηρωικά κατορθώματα για τον Τζεμίλ είναι αυτά που αφορούν πράξεις αλληλεγγύης, συμπόνιας, συμμετοχής στον εφιάλτη.  Ο πυρήνας της ιστορίας βρίσκεται στη συνάντηση του -τυφλού και ζητιάνου πλέον- Ντιβανέ με έναν άλλο κούρδο, τον Γκερμό.  "Αντί να πολεμάς για την πατρίδα σου ήρθες με τη σημαία ενός κατακτητή, του δικού σου κατακτητή, για να πολεμήσεις για τα αμερικανικά συμφέροντα; Πάρε πρώτα τη δική σου πατρίδα κι άσε τους άλλους να κανονίζουν για τις δικές τους πατρίδες"...

Ντράπηκε ο Ντιβανέ, σκουπίδι αισθάνθηκε.  Εμείς πάλι, ποτέ δεν ντραπήκαμε για τα δικά μας και θέλουμε να ξεχνούμε οτι και οι δικές μας κυβερνήσεις τότε, έστειλαν έλληνες στρατιώτες να πεθάνουν στην Κορέα στο όνομα της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας.  Και βεβαίως, την ίδια στιγμή στο εσωτερικό της χώρας μας είχε μόλις λήξει ένας απίστευτα σκληρός εμφύλιος πόλεμος και ξεκινούσε ένας άλλος που στόχο είχε την εξαφάνιση του λεγόμενου "εσωτερικού εχθρού" με εκτελέσεις, δολοφονίες, εξορίες, καταπίεση...

 Εύχομαι στον Τζεμίλ το επόμενο βιβλίο του να βρεθεί ακόμα πιο κοντά στο όνειρο της "δικής του πατρίδας".  Δύσκολο το εγχείρημα, όπως δείχνουν τα διεθνή πράγματα στην περιοχή, αλλά και γιατί καμιά φορά το όνειρο, είναι πιο γλυκό από την πραγματοποίησή του...