Η Πόλη των πόλεων σε άλλη ανάγνωση

Καλογραμμένο, μα "ζορίζει" τον έλληνα αναγνώστη το ΑΝΤΙΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ της Αϊσέ Κουλίν.  Τον βάζει κατευθείαν απέναντι και μόνο έάν ο αναγνώστης είναι κάπως ώριμος, πολιτικά, θα μπορέσει να αφαιρέσει το συναίσθημα που ξεχειλίζει και να "ακούσει" τα υπόλοιπα, από όσα έχει να του διηγηθεί η συγγραφέας.

Πρόκειται για την ιστορία μιας οικογένειας, μετά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, στη διάρκεια των τελευταίων ημερών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σ' ένα αρχοντικό της Κωνσταντινούπολης, καθώς η πόλη βρίσκεται ήδη υπό κατοχή. Δεν είναι βέβαια μια τυχαία οικογένεια.  Είναι μια οικογένεια που έπαιξε ρόλο κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του τελευταίου σουλτάνου, μιας και ο πρωταγωνιστής της είναι ο Αχμέτ Ρεσάτ, υπουργός του των Οικονομικών, ένας διανοούμενος, πιστός στον προϊστάμενό του.   Απόδειξη της τεράστιας πάλης των αντιμαχόμενων δυνάμεων και τάσεων εκείνη την εποχή, είναι οι μεταπτώσεις στις σκέψεις και τα συναισθήματά του.  Ο άνθρωπος αυτός, διαβασμένος και σοβαρός, αισθάνεται να διαλύονται όσα πίστεψε όλα τα προηγούμενα χρόνια.  Νιώθει στριμωγμένος μεταξύ ενός κόσμου που γκρεμίζεται κι ενός καινούριου που με κάθε κόστος διεκδικεί το μέλλον.

Μέσα στο ίδιο του σπίτι, αρχικά χωρίς να το γνωρίζει, φιλοξενεί ταυτόχρονα και την "άλλη" άποψη.  Την επανάσταση. Την εναντίωση στον συντηρητισμό.  Την αγάπη και την τρέλα για το καινούργιο, το νέο, το νεωτεριστικό.  Ο ίδιος ο ανιψιός του, καταζητείται ως αντικαθεστωτικός, γιατί μετείχε σε δράσεις που καταδίκασαν την ύπαρξή του μέσα στο περιβάλλον του σουλτάνου.

Ο παράγοντας "γυναίκα" παίζει το ρόλο του και στο σπίτι του υπουργού, η γυναίκα σύζυγος, η γυναίκα μάνα που κινεί τα νήματα, η γυναίκα ψυχοκόρη που τελικά διαμορφώνει και τις εξελίξεις για την προσέγγιση με τον ανιψιό, την πολιτική του μεταστροφή, η οποία οδηγεί τελικά και στην ίδια την εξορία του Αχμέτ Ρεσάτ απο τη νέα κυβέρνηση.

Μέσα από το κείμενο και την έξοχη μετάφρασή του στα ελληνικά, περιγράφεται η δραματική πτώση της μεγάλης αυτής αυτοκρατορίας, οι δυνάμεις που συνέβαλαν, τα λάθη της Υψηλής Πύλης, τα αίσχη των ξένων, μα ξεχειλίζει και η οργή της συγγραφέως.  Η Κουλίν γράφει ένα μυθιστόρημα - ποταμό, με ιστορικό υπόβαθρο και συναισθηματική ένταση, συνδυάζοντας με μοναδικό τρόπο την Ιστορία με τη μυθιστορηματική πλοκή, και σκιαγραφεί τελικά μία ιστορία της Κωνσταντινούπολης συναρπαστική, αληθινή και απρόσμενα οικεία στον αναγνώστη της άλλης πλευράς του Αιγαίου.

Μόνο που δεν καταφέρνει να ξεφύγει από τα στερεότυπα που της επιβάλει το σύστημα.  Το σύστημα που θέλει τις δύο πλευρές του Αιγαίου να μεγαλώνουν και να μαθαίνουν την ιστορία τους, η κάθε μια, με το δικό της τρόπο.  Και φαίνεται αυτό καθαρά, στο γραπτό της, γιατί ενώ κατακρίνει όλους εκείνους που έβαλαν πόδι στην Κωνσταντινούπολη και τις δράσεις των δυνάμεων κατοχής, δηλαδή τους Άγγλους, τους Ιταλούς, τους Γάλλους,  κάποια στιγμή βρίσκει για όλους μια δικαιολογία, ένα ελαφρυντικό, έναν καλό λόγο για να αποφύγει τους αφορισμούς στην Ιστορία και να εξομαλύνει τις ηλεκτροφόρες γραμμές που συνδέουν τη μυθοπλασία με τα γεγονότα.  Μόνον για τους Ρωμιούς, δεν φύλαξε πουθενά τέτοια κουβέντα.  Πουθενά στο κείμενο. Μάλιστα την πνίγει τόσο το συναίσθημα το προσωπικό της, που σε κάποια σημεία, όπως αυτό, δεν μπορεί να κρυφτεί : 

"... Ακριβώς έτσι κύριε. Για παράδειγμα, ένας πασάς πρέπει να χαιρετίσει έναν Άγγλο, Γάλλο, Ιταλός στρατιώτη, Ακόμη κι Έλληνα!

Από πότε ισχύει αυτό;Εδώ κι έναν μήνα.  Αυτή η κατάσταση είναι άκρως βλαβερή για την ψυχική υγεία των αξιωματικών.  Πάρα πολλοί ανάμεσά τους, για να μη βρεθούν σε αυτή την άκρως υποτιμητική θέση, δεν κυκλοφορούν με στολή". (σελ.250) 

Η Αισέ Κουλίν, γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη το 1941 είναι απο τις πιο επιτυχημένες μυθιστοριογράφους στην Τουρκία σήμερα. Σπούδασε λογοτεχνία στο Αμερικανικό Κολέγιο Θηλέων του Αρναγουκιόϊ κι εργάσθηκε ως κειμενογράφος κι ως σεναριογράφος.  Γράφει βιβλία απο το 1984, διηγήματα, μυθιστορήματα, βιογραφίες, και πολλά από αυτά έχουν βραβευθεί και διακριθεί.