"Φυλλο Μηδέν"

Για έναν ανεξήγητο λόγο άρχισα να διαβάζω το "Φύλλο Μηδέν"  δύο εικοσιτετράωρα πριν την οριστική αναχώρηση του Ουμπέρτο Εκο απο τον κόσμο αυτό.  Το "Φυλλο Μηδέν" για τους παροικούντες τη δημοσιογραφία και τις εφημερίδες, είναι το δοκιμαστικό φύλλο.  Εκείνο που δεν βλέπει ποτέ το φως της ευρείας δημοσιότητας.  Βγαίνει όμως προς... "οικογενειακή" χρήση, δηλαδή για να τσεκαριστούν όλα. Για να γίνει το τελικό σπριντ. Να τσεκαριστούν χρόνοι, θέματα, πρωτοσέλιδα, λεζάντες, φωτό, στήλες... κλπ.  Τελικά όμως, το "Φύλλο Μηδέν"  θα μπορούσε να είναι το "Μη-Φύλλο".  Το τελευταίο.  Εκείνο που δεν βγαίνει ποτέ.  Το Φύλλο που είναι καταδικασμένο στο σκοτάδι της αιωνιότητας.

Στις πρώτες σελίδες δεν ενθουσιάστηκα.  Ίσως γιατί οι περιγραφές απο τη ζωή μιας εφημερίδας και των ανθρώπων της που ετοιμάζονται για την κυκλοφορία του πρώτου φύλλου τους, μου είναι πολύ οικείες. Σιγά-σιγά όμως, στις επόμενες σελίδες, βρήκα ξανά τον Εκο.   Τον συνάντησα.  Συνάντησα τον ερευνητή, τον φιλόσοφο, τον πολιτισμιολόγο, τον πολύγλωσσο εραστή των λέξεων, της γραφής και της ανάγνωσης. Με τον φασισμό και τους υπηρέτες του, να είναι μόνιμο θέμα διαπραγμάτευσης απο τον μεγάλο διανοητή των ημερών μας.

Αυτός ήταν ο Ουμπέρτο Εκο.  Ενας σοφός άνθρωπος που μπορούσε να είναι απλός και κατανοητός για όλους, προσιτός, φίλος του λόγου και των βιβλίων, διαβασμένων και αδιάβαστων.  Αλλωστε δεν είναι τυχαίο που πολλά απο τα μυθιστορήματά του στηρίζονται στα βιβλία, στα μυστήρια και τα μυστικά που κρύβει ο κόσμος των βιβλίων και στη γοητεία που ασκούν.  

Ο Ουμπέρτο Εκο αποκρυπτογράφησε τον κόσμο και διέψευσε όλους αυτούς που έλεγαν οτι η ποιότητα δεν είναι για τις μάζες.  Το απέδειξε με την απήχηση που είχε το έργο του, κι ας μεγάλωσε με τα κόμικ του Σαλγκάρι, όπως είχε πει, επιθυμώντας μάλλον απο αποενοχοποιήσει μέρος του αναγνωστικού κοινού που δεν αγαπά τα πολυσέλιδα, χωρίς χρώμα και εικόνες, κείμενα.

Στα διαβάσματα ανακάλυψα πολλούς που θέλησαν να του μοιάσουν και μερικοί μπορεί και να πλησίασαν. Κανένα όμως απο τα μπεστ-σέλερ που αγαπήσαμε -σαν ιστορίες στο χαρτί ή στο πανί- δεν κατάφερε να αποκτήσει την αίγλη του πρώτου του μυθιστορήματος "Το Ονομα το Ρόδου", ή της "Μυστηριώδους Φλόγας της Βασίλισσας Λοάνα" όπου ο ήρωας, ό ίδιος ο Εκο, μπαίνει βαθειά σε ένα δαιμονικό στρόβιλο μνήμης απο αγαπημένα μυθιστορήματα, κινηματογραφικές ταινίες, κόμικς και ποιήματα.

Στο "Φυλλο Μηδέν" τα έβαλε με την κίτρινη δημοσιογραφία.  Στο επίκεντρο  της ιστορίας, βρίσκεται μια μη υπαρκτή φυλλάδα που κυκλοφορεί υπο τον τίτλο "Domani" (Αυριο) ιδιοκτήτης της οποίας είναι ένα πάμπλουτος επιχειρηματίας που τη χρειάζεται για να εκβιάζει ένας Θεός ξέρει ποιόν.  Κι ενώ ανάμεσα στα κουτσομπολιά ένας δημοσιογράφος αναβιώνει 50 χρόνια ιστορίας υπο το φως μιας σατανικής πλεκτάνης γύρω απο ένα πτώμα που υποτίθεται οτι είναι του Μουσολίνι, στις σκιές παραμονεύουν η μυστική δεξιά Επιχείρηση Gladio, η Μασονική Στοά Ρ2, η υποτιθέμενη δολοφονία του Πάπα Ιωάννη Παύλου Α', το πραξικόπημα του πρίγκηπα Βαλέριο Μποργκέζε, η CIA και είκοσι χρόνια σφαγής και συγκάλυψης.  Μια χλιαρή ιστορία αγάπης ανάμεσα σε έναν αποτυχημένο αφανή συγγραφέα κι ένα ενοχλητικό κορίτσι το οποίο,  για να βοηθήσει την οικογένειά του, έχει παρατήσει το παενεπιστήμιο και ασχολείται με τα ροζ κουτσομπολιά. Ένα τέλειο εγχειρίδιο κακής δημοσιογραφίας, όπου ο αναγνώστης αρχίζει σιγά-σιγά να αναρωτιέται αν πρόκειται για μυθοπλασία, ή για πιστή αποτύπωση της πραγματικότητας.

Αυτό το βιβλίο, για κάποιον μη-μυημένο, θα μπορούσε να οδηγήσει σε εύκολα συμπεράσματα του τύπου, αυτή είναι η δημοσιογραφία, κάθε δημοσιογράφος και σπιούνος, σκοτεινός και τσιράκι της κάθε εξουσίας, συμπεράσματα  βιαστικά που -οχι οτι δεν ισχύουν πολλές φορές- κατηγοριοποιούν όμως άδικα και τους απλούς εργάτες της ενημέρωσης που περνούν τη ζωή τους γράφοντας κι επαληθεύοντας ειδήσεις και ιστορίες χωρίς φόβο και με πολύ πάθος για ένα επάγγελμα που δεν είναι απλό επάγγελμα, αλλά και τρόπος ζωής. 

Ο Ουμπέρτο Εκο είχε πει κάπου οτι την ιστορία (που εκτυλίσσεται το 1992) την εμπνεύστηκε απο ένα πραγματικό πρόσωπο που δεν αναφέρει στο βιβλίο, τον Μινο Πεκορέλι, επικεφαλής ενός μικρου ειδησεογραφικού πρακτορείου στις δεκαετίες του 60 και του 70, που είχε καλές διασυνδέσεις με την εξουσία.  Προφανώς το πρακτορείο αυτό χρησίμευε ως μέσο εκβιασμών και ίντριγκας, όπως εξηγούσε ο συγγραφέας που είχε κι άλλες φορές ασχοληθεί με τις δυσλειτουργίες του Τύπου.  Μάλιστα ισχυριζόταν με πάθος οτι ένα τέτοιο εγχειρίδιο θα μπορούσε να χρησιμεύσει στις σχολές δημοσιογραφίας ως μια ιστορία-παράδειγμα προς αποφυγήν, ως ένα δείγμα του χειρίστου είδους άσκησης του επαγγέλματος...

Βεβαίως και δεν θεωρούσε ο ιταλός διανοητής οτι όλες οι εφημερίδες υπηρετούν τη λασπολογία και το κουτσομπολιό. Θεωρούσε οτι ο αναγνώστης το αποφασίζει, εάν αφελώς θα γίνει θύμα καθοδήγησης ή όχι. Ασχολιόταν πολύ με την πολιτική κατάσταση στη χώρα του και στην Ευρώπη γενικώτερα, ενδιαφερόταν για τα κοινά και τα σχολίαζε με το δικό του λιτό και κατανοητό τρόπο, αποδεχόμενος πλέον οτι στην εποχή μας, με το Διαδίκτυο και όλες αυτές τις πηγές ενημέρωσης γύρω μας, η γνώμη ενός Νομπελίστα θα είναι πλέον ένα μήνυμα με την ίδια βαρύτητα, όση και η γνώμη ενός ηλίθιου, ή ενός σοβαρού δημοσιογράφου, εφόσον όλοι μπορούν ανεξέλεγκτα να εκφράζουν τις γνώμες τους μέσα απο τα δίκτυα.

Με το βιβλίο αυτό -που ανήκει κι αυτό στην κατηγορία των μυθιστορημάτων ιδεών με φιλοσοφικό βάθος- ο Ουμπέρτο Εκο λοξοκοιτάει για μια ακόμη φορά με ήρεμη δυσπιστία τον κόσμο που μας περιβάλλει.  Ισως δεν έχει άδικο, όταν λέει οτι η ζωή είναι υποφερτή, αρκεί να ξέρεις να ικανοποιείσαι!  Αλλωστε πάντα ξημερώνει μια νέα μέρα (τη ρήση την δανείζεται απο την Σκάρλετ Ο'Χαρα).  Και τελικά με το "Φυλλο Μηδέν" απέδειξε για μια ακόμη φορά περίτρανα τον ισχυρισμό του οτι ο διανοούμενος σε μια κοινωνία πρέπει να αποδοκιμάζει τις αγριότητες, αλλά χωρίς να χάνει την επαφή του απο αυτήν: Σε περίπτωση δηλαδή που ξέσπαγε μια πυρκαγιά σε ένα θέατρο, ένας διανοούμενος δεν θα μπορούσε να κάθεται σε μια καρέκλα και να απαγγέλει ποίηση κοιτώντας το κενό.  Θα έπρεπε να κάνει το αυτονόητο που θα έκανε ο κάθε πολίτης. Να φωνάξει γρήγορα την πυροσβεστική....