ΠΕΡΣΕΣ. Μια κορυφαία παράσταση

Μυσταγωγία ήταν για τον θεατή η παράσταση "Πέρσες" της Νικαίτης Κοντούρη και του ΚΘΒΕ στον ιερό χώρο του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου.  Ήταν ένα μάθημα από τους νεκρούς για τους ζωντανούς, από εκείνους που έφυγαν και είναι πλέον απόντες, για όσους έμειναν για να διαχειριστούν την ήττα, θέμα πολεμικό βασισμένο στην απρόβλεπτη πανωλεθρία των Περσών στη Σαλαμίνα, γεμάτο μηνύματα που διασώθηκαν και μας μεταφέρθηκαν με εξαίρετο τρόπο από τους συντελεστές της μοναδικής αυτής παράστασης.

Η αγωνία που κουβαλά ο Χορός των Περσών και οι Νύφες του Πένθους γίνεται τρόμος για την Βασίλισσα Άτοσσα, σύζυγο του Δαρείου και μητέρα του Ξέρξη που θρηνεί για την καθολική ήττα  του γιου της. Πρόκειται για μια τραγωδία που  -βασίστηκε στην οπτική γωνία του ηττημένου, ποιος άλλωστε θα μπορούσε να μιλήσει καλύτερα για την ήττα από τον ίδιο τον ηττημένο; Ο Αισχύλος με την τραγωδία αυτή από το 472 π.Χ. (μέρος μιας τετραλογίας της οποίας τα υπόλοιπα κομμάτια χάθηκαν στο χρόνο) κάνει ένα μάθημα ηθικής για τους δυνάστες που ιστορικά προκάλεσαν πολέμους και ανθρώπινο πόνο και  περιγράφει με τρόπο συναρπαστικό συναισθήματα όπως η ανθρώπινη αλαζονεία, η ύβρις, η ελευθερία και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η οδύνη των Περσών, μεταφερμένη στα Σούσα, στην δραματοποιημένη αφήγηση της Νικαίτης Κοντούρη, βυθίζει στο πένθος τα πρόσωπα του δράματος και μαζί και το θεατή που συγκλονίζεται και απογειώνεται συνεπαρμένος  από το υποβλητικό σκηνικό (Γιώργος Πάτσας), την υπέροχη μουσική (Σοφία Καμαγιάννη) και τις εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών (Ατοσσα, Α.Σακελαρίου, αγγελιοφόρος, Λ.Γεωργακόπουλος, Δαρείος, Γ.Φερτης, Ξερξης, Γ.Κολοβός, Νύφες του Πένθους, Λ.Αγγελίδου, Μ.Βλάχου, Κ.Οθωναίου και άλλοι) 

Συγκλονιστική η αφήγηση του  Λ.Γεωργακόπουλου όταν αγγελιοφόρος καταφθάνει στα Σούσα για να πει να θλιβερά νέα της συντριβής στρατού και στόλου του άλλοτε νικηφόρου Στρατηγού Ξέρξη.  Περιγράφει με οδύνη τη φυγή των Ελλήνων που τόσο προσδοκούσαν οι Πέρσες μα που δεν ήρθε ποτέ....

"Γιατί δεν ήταν για φυγή ο ιερός παιάνας
που έψαλλαν τότε οι Έλληνες, μα εμπρός
γενναία στη μάχη για να ορμήσουν.
Κι όλους, ως πέρα, η σάλπιγγα τους φλόγιζε.
Κι αμέσως, με το πρόσταγμα, χτυπούν
την άρμη τη βαθειά και τα κουπιά τους
βυθίζουνε με κρότο και ρυθμό.
Κι όλοι σε λίγο καθαρά φάνηκαν μπρος μας.
Πρώτα με τάξη πήγαινε το δεξί κέρας
κι ακολουθούσε όλος ο στόλος.  Κι άκουγες
μια δυνατή κραυγή: Ω παίδες Ελλήνων Ιτε, 
εμπρός, ελευθερώστε την πατρίδα, ελευθερώστε 
τα τέκνα, τις γυναίκες , τα ιερά των πατρικών θεών,
τους τάφους των προγόνων! Νυν υπέρ πάντων αγών!
Κι απ' τη δική μας τη μεριά τους απαντούσε
μια βουή στα περσικά. Δεν έμενε καιρός.....

Από τη μετάφραση του Πάνου Μουλλά στην οποία βασίστηκε η παράσταση

Συντρίβεται η Βασίλισσα που ακούει τα νέα της καταστροφής, αδυνατούν να το πιστέψουν οι γέροντες σοφοί και ο Χορός παίζει το ρόλο που του ανήκει.  Περιγράφει, οδύρεται, θρηνεί και εντάσσει το θεατή μέσα στο θρήνο.  Εξαιρετικό το εύρημα των "ψυχών" των Περσών που κρατούν οι άνδρες του Χορού και που προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανές. Εξαιρετικές και οι "Νύφες του Πένθους" γιατί σε όλες τις μάχες της ιστορίας, παντού στον κόσμο, κάποιες γυναίκες, μάνες, σύζυγοι ή αδελφές, περιμένουν και θρηνούν για τους απόντες του πολέμου. 

Υπέροχο το σκηνικό που δείχνει να "ανασταίνει" τον βασιλιά Δαρείο, τον οποίο η Άτοσσα καλεί από τον τάφο του, γιατί δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη την κατάσταση.  Στα  μάτια του Δαρείου, ο Ξέρξης είναι  ιερόσυλος και ασεβής.  Το μοιραίο ελάττωμα που ο νεκρός βασιλιάς προσάπτει στο γιο του είναι η ολέθρια έπαρση του θνητού ανθρώπου, το "υπερφευ φρονείν" δηλαδή η περιφρόνηση της μοίρας και οι υπερφίαλες σκέψεις που τον οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή. 

Γυμνός, ρακένδυτος, χωρίς φρουρά, χωρίς κάτι που να θυμίζει βασιλιά, μονάχα φτώχεια και κακομοιριά και τραύματα, μεταφέρει μαζί του καθώς επιστρέφει τέλος ο Ξέρξης.  Είναι η ώρα που κι ένας βασιλιάς εύχεται να είχε "φύγει" με τους στρατιώτες του.  Θρηνεί για τη χαμένη αίγλη της μεγάλης δύναμης, της Περσίας, θεωρεί τον εαυτό του υπόλογο για την ήττα και τον χαμό των συντρόφων του κι αναρωτιέται γιατί οι θεοί χτύπησαν τόσο σκληρά το γένος των Περσών. 

Οι ΠΕΡΣΕΣ είναι ένα σχόλιο για τις αδυναμίες του δεσποτισμού, αλλά την ίδια στιγμή είναι και ένα εγκώμιο για την υπεροχή της ευνομούμενης δημοκρατικής κοινωνίας που θέλει πολίτες να αυτενεργούν και να αυτοπειθαρχούν, αντί να πράττουν όσα τους επιβάλουν οι μηχανισμοί ελέγχου.  Το δέος και ο φόβος κυριάρχησαν στους Πέρσες επειδή για εκείνους την απεριόριστη εξουσία την έχει ο ηγεμόνας και χωρίς αυτόν πώς μπορεί να υπερασπιστεί μια δημοκρατία τον εαυτό της; αναρωτιέται κάποια στιγμή η Άτοσσα, χήρα του Δαρείου, ανάμεσα στις μαύρες σκέψεις και τη τεράστια θλίψη που την κατακλύζει όταν μαθαίνει τα φοβερά κι ανήκουστα που συνέβησαν. 

Έκπληξη για τον θεατή, τα λόγια που λένε οι Νύφες του Πένθους μέσα στο θρήνο τους: Πρόκειται για λόγια από τα Ανέκδοτα Ποιήματα (1882-1923) του Καβάφη, που είδαν το φως της δημοσιότητας το 1968. Τα αισχυλικά του Καβάφη, μιλάνε για την Περσέπολη, τα Εκβάτανα, τα Σούσα, τόπους ωραίους όπως περιγράφουν οι στίχοι. "Τι εγυρεύαμεν εκεί στη Σαλαμίνα στόλους να κουβανούμε και να ναυμαχούμε...."