Πέμπτη 22 Απριλίου 2021

Μυστικά: πράγματα ασύμβατα με τις αλήθειες

 

Τα μυστικά είναι πράγματα ασύμβατα με την ιδέα της «αλήθειας».  Φυσικά είναι ασύμβατα και με την ανθρώπινη ανάγκη να ειπωθούν, να κυκλοφορήσουν ανενόχλητα ανάμεσα τα μέλη μιας οικογένειας. Κι αν ένα μυστικό αποκαλυφθεί, πώς θα μπορούσε άραγε κάποιος να δώσει κανείς σαφείς και ξεκάθαρες απαντήσεις σε ένα παιδί που κλονίστηκε καθώς ανακάλυψε ένα οικογενειακό μυστικό, ότι το ίδιο «δεν φταίει» για ότι έχει συμβεί;


Διαβάζοντας το βιβλίο «Οικογενειακά μυστικά» του Serge Tisseron, του Γάλλου ψυχίατρου και ψυχαναλυτή, ένιωσα ότι τα μυστικά είναι πάντοτε αυτά που κάνουν τους ανθρώπους που δεν τα γνωρίζουν να νιώθουν ενοχές για κάποιου είδους ανεπάρκεια που υποτίθεται, ή αισθάνονται ότι έχουν.

Τα μυστικά μιας οικογένειας επηρεάζουν όχι μόνο μία, ούτε δύο, αλλά τρεις γενιές. Και τα συμπτώματά τους εκχωρούνται με έναν τρόπο μαγικό, ανεξήγητο και διαδοχικό σε αυτές τις τρεις γενιές, ακόμη και εάν η αλήθεια έχει χαθεί για πάντα στον χρόνο, ή οι νεκροί έχουν πια δικαιωθεί.

Η πρώτη γενιά είναι αυτή που βιώνει το μυστικό. Επειδή αδυνατεί να το συλλάβει, κάνει τη δεύτερη γενιά να συνεργήσει στην απώθηση και στη λήθη. Κι ύστερα, έρχεται η τρίτη γενιά να διεκδικήσει -αποστασιοποιημένη από την προστασία του χρόνου- αυτό που στερήθηκε.  Πάντα η ενέργεια που επενδύεται για να κρατηθεί σε απώθηση ένα μυστικό ξοδεύεται από άλλες ψυχικές δυνάμεις, καθώς η ενέργεια του ρέει.   Αυτήν την ενέργεια ένα παιδί την εισπράτει, τη νοιώθει, την κατανοεί, την διεκδικεί ή καμιά φορά νοιώθει ακόμη κι ένοχο αφού δεν μπορεί να βοηθήσει στην επανόρθωση ενός γεγονότος το οποίο ούτε καν γνωρίζει. Άλλες φορές πάλι ένα παιδί δεν μπορεί να ερμηνεύσει το τραύμα και καταφεύγει -χωρίς να γνωρίζει γιατί- σε συμπεριφορές ανοίκειες, χωρίς εξήγηση.

O Serge Tisseron ορίζει το μυστικό ως ένα γεγονός οικογενειακό που αφορά τη γέννηση και τον θάνατο. Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι μυστικό είναι κάθε τι που δεν έχει ειπωθεί, άλλωστε αυτό θα ακουγόταν κάπως υπερφίαλο αφού δεν λέμε τα πάντα στους πάντες ανά πάσα στιγμή.   

Κάθε μυστικό μπορεί να μεταμορφωθεί σε πρόβλημα όταν απαγορεύεται να μαθευτεί, ή απαγορεύεται ακόμα και να σκεφτούμε για ποιο λόγο πρέπει να παραμείνει κρυφό.  Ήταν εντελώς απαγορευμένο για τον εξάδελφό μου να ρωτήσει και να μάθει γιατί η γιαγιά του απέφευγε να μιλήσει και δεν αναφερόταν ποτέ στον πατέρα της.  Πληροφορήθηκε μάλιστα έκπληκτος ότι ακόμα και τον άνδρα της -τον παππού του- δεν τον αναζήτησε ποτέ όταν και αυτός εξαφανίστηκε κατά την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου.  Αυτή η ομερτά είχε επιβληθεί ρητώς σε όλα τα μέλη της οικογένειάς του εξάδελφου, με έναν τρόπο που δεν επέτρεπε διαρροές, ακόμα και στις περιπτώσεις που όλα τα παιδιά παίζαμε μαζί και πετάγαμε χαζές κι ανυποψίαστες ερωτήσεις για τους μεγαλύτερους, αφού όπως είναι γνωστό τα παιδιά δεν ασχολούνται μόνο με τις παρουσίες των άλλων μα και με τις απουσίες.

Τέτοιου είδους μυστικά βλέπουμε να φέρουν και οι ασθενείς στα ψυχαναλυτικά πλαίσια, ακόμη και όταν δεν μιλούν γι’ αυτά. Όπως λέει και ο Tisseron, μια γυναίκα φοβόταν να μείνει έγκυος. Ο πατέρας της έλεγε κάθε βράδυ όταν ήταν μικρή ένα παραμύθι για μια ομπρέλα που άνοιγε μέσα σε ένα σώμα και το σώμα πέθαινε. Κάθε βράδυ, αφού έφθανε στο τέλος αυτού του παραμυθιού, ο πατέρας αυτός δάκρυζε συγκινημένος. Το κορίτσι που αργότερα έγινε γυναίκα δεν είχε μάθει ποτέ ότι η γιαγιά της πέθανε στη γέννα κυοφορώντας τον πατέρα της. Έβλεπε όμως το κλάμα του πατέρα της κάθε βράδυ που της αφηγούνταν αυτό το παραμύθι. Αυτό για εκείνη ήταν μια ρωγμή, που της άνοιξε λίγο χώρο για να διακρίνει κάτι που όλοι της έκρυβαν. Και το έκανε σύμπτωμα. Φόβο για την κυοφορία· ένα φόβο που έγινε σιγά-σιγά τραύμα το οποίο της στέρησε τη δυνατότητα να γίνει μάνα.

Τα περισσότερα παιδιά που γεννήθηκαν από ερωτικές σχέσεις Γαλλίδων με Γερμανούς στρατιώτες στην κατοχή,  πίστευαν ότι ήταν καρποί βιασμών, ακριβώς εξαιτίας της σιωπής που κάλυπτε τη γέννησή τους.  Αυτό όμως είχε πολύ σοβαρότερη επίπτωση στην ανάπτυξή τους από όση θα μπορούσε να έχει η αλήθεια που θεωρήθηκε σκόπιμο να κρατηθεί μυστική «για το καλό τους».  Το ίδιο συνέβη με πολλά εβραιόπουλα, οι γονείς των οποίων έζησαν τη φρίκη στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης: Βρέθηκαν αντιμέτωπα με ένα τείχος σιωπής με αντίστοιχες συνέπειες στην ψυχική τους ισορροπία.


Ο Serge Tisseron ασχολείται χρόνια με την παθολογία των μυστικών που μένουν ανείπωτα και επηρεάζουν τις επόμενες γενιές. Μετά από εμβριθή μελέτη στις εικονογραφημένες περιπέτειες του  Τεν-Τεν, κατάφερε να να αποκρυπτογραφήσει το οικογενειακό μυστικό του δημιουργού του Ερζέ, το οποίο τελικά προσπαθούσε να αφηγηθεί, μέσα από τις ιστορίες αυτού του ευάλωτου, περίεργου για όλα, αεικίνητου, λεπτεπίλεπτου και με ευάλωτο ψυχικό κόσμο ήρωα.  Ο πατέρας του Ερζέ ήταν εξώγαμο παιδί, και διοχέτευε στα σχέδιά του τα φαντάσματα του οικογενειακού του παρελθόντος τα οποία τον βασάνιζαν.


Ένα μυστικό -μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, μια εγκατάλειψη, μια αδήλωτη υιοθεσία, μια τραυματική εμπειρία βασανισμού, ή σεξουαλικής κακοποίησης- που παραμένει κρυμμένο, καθρεφτίζεται στην συμπεριφορά του γονιού που επηρεάζει την μετέπειτα ζωή και συμπεριφορά του παιδιού του, και αυτό με την σειρά του την συμπεριφορά του δικού του παιδιού. 

Το παιδί που δεν γνωρίζει το μυστικό, ούτε την φύση του, ούτε μερικές φορές την ύπαρξή του, με τις κεραίες του ενεργές ωστόσο λαμβάνει τα σήματα τα οποία εκπέμπονται από την έκφραση του προσώπου του γονιού και με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος τραύματος.

Σε όλη τη ζωή του ο άνθρωπος καταβάλει προσπάθεια για να αυτονομηθεί.  Αμέσως μόλις αυτονομηθεί, η προσπάθειά του είναι να επανασυνδεθεί με μια σειρά από οικογενειακές ιστορίες και ζωές που βιώθηκαν.  Καθένας από εμάς κουβαλά το δικό του φορτίο.  Πολλές φορές όμως, όπως εξηγεί στο βιβλίο του ο Tisseron, δεν είναι μόνο δικό μας φορτίο άρα δεν το βλέπουμε και δεν το γνωρίζουμε. Όπως συνέβη στην πορεία του θρυλικού Τιτανικού προς το παγόβουνο, συχνά υπάρχουν βουνά που δεν διακρίνονται από τα μάτια του ανθρώπου.

Μαίρη Σάββα

 

Δεν υπάρχουν σχόλια: