Zώνη Ενδιαφέροντος. Μια ιδεολογία έγινε πράξη

Δουλειά του συγγραφέα είναι να κινεί το σύμπαν με τις λέξεις του. Ο Martin Amis, το έκανε κι  ύστερα έφυγε ήσυχος πέρυσι τον Μάιο, ακριβώς την ημέρα που έκανε πρεμιέρα στις Κάννες, η ταινία «Ζώνη Ενδιαφέροντος» η οποία έμελλε να συνταράξει τις ψυχές μας, βασισμένη στην ιστορία που είχε γράψει ο βρετανός συγγραφέας το 2014, μετά από μακρά έρευνα.

Η γενοκτονία του Ολοκαυτώματος κυριάρχησε  στην κοσμοθεωρία του Martin Amis. Ήδη από το 1991 είχε δημοσιεύσει το «Time’s Arrow» για την τρέλα των στρατοπέδων θανάτου. «Κανένας σοβαρός άνθρωπος δεν μπορεί να σκεφτεί κάτι άλλο» είχε πει σε συνέντευξή του, αναφερόμενος και στα στρατόπεδα θανάτου του Στάλιν.

Η ιστορία που σκαρφίστηκε ο Amis στο μυθιστόρημά του, μπορεί να απέχει φαινομενικά από την πλοκή της συνταρακτικής ταινίας του Jonathan Glazer, ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος παραμένει αφοσιωμένος στον ίδιο κι απαράλαχτο στόχο που έχει θέσει  ο συγγραφέας.  Και οι δυο αποσκοπούν, όχι να δείξουν τη φρίκη στα κρεματόρια -όπως θα περίμενε κανείς- αλλά να αποκαλύψουν πόσο ανυπόφορα ορθή και βαρετή, πόσο περίτρανα κανονική, πειθαρχημένη και καθώς-πρέπει, ήταν η ζωή όλων των άλλων τριγύρω από το στρατόπεδο, αυτών που μύριζαν καθημερινά την ανθρώπινη σάρκα να καίγεται, που φόραγαν τα ακριβά απομεινάρια από τα ρούχα των εβραίων, αυτών που κολυμπούσαν στο κοντινό γεμάτο στάχτες ποτάμι, ανενόχλητοι κάνοντας αμέριμνα πικ-νικ. 

Είναι η ίδια ζωή που ακολουθεί σήμερα η ανθρωπότητα, κι εμείς όλοι μέσα της, που μέσα στην υπερβολική κανονικότητα πάμε να ξεχάσουμε τα μεγάλα εγκλήματα του κόσμου μας.

Η ιστορία του βιβλίου Zone of Interest, διαδραματίζεται στο Άουσβιτς και αφηγείται την ιστορία ενός Ναζί αξιωματικού που έχει ερωτευτεί τη γυναίκα του διοικητή του στρατοπέδου. Την αφηγούνται ο Angelus Thomsen, o αξιωματικός, ο Paul Doll ο διοικητής και ο Szmul Zacharias, ένας εβραίος.  Η Χάνα, σύζυγος του διοικητή, είναι τρομοκρατημένη από τη δολοφονική δραστηριότητα του άνδρα της. Ο Tomsen είναι κάπως απογοητευμένος από το ναζιστικό καθεστώς. Σε ένα γράμμα του της γράφει «Όταν το μέλλον κοιτάξει πίσω στους εθνικοσοσιαλιστές, θα τους βρει εξωτικούς κι απίθανους όπως οι προϊστορικοί κρεατοφάγοι… Δεν είναι θηλαστικά..». Σιγά-σιγά οι δυό τους άρχισαν μια σχέση ερωτική αλλά χωρίς προοπτική, εξαρχής καταδικασμένη, πόσος έρωτας στ’ αλήθεια μπορεί να χωρέσει, ενώ στο φόντο περνούν τραίνα με στοιβαγμένους μελλοθάνατους, αποπνικτικές αίθουσες με δηλητηριώδη αέρια, με καμινάδες που καπνίζουν εξαφανίζοντας ανθρώπους, με τον τρόμο να επικρατεί στο σκηνικό.

Η ιστορία της ταινίας δεν κινείται από ένα ερωτικό πάθος αλλά από την «όμορφη» και ανέμελη κανονικότητα της υπέροχης οικογένειας του Ρούντολφ Ες, διοικητή του στρατοπέδου. Η εικόνα κάνει ότι μπορεί για να σε πείσει να τον συμπαθήσεις. Ο διοικητής γιορτάζει τα γενέθλιά του, με την οικογένεια, έρχονται τα στελέχη του να του υποβάλουν τα σέβη τους, τα όμορφα παιδιά του μαλώνουν για το ποιο θα πρωτο-παίξει μαζί του, η σύζυγος τα μεγαλώνει με τρυφερότητα σε έναν παραδεισένιο κήπο που φροντίζει η ίδια, μα και ο ίδιος ο Ες τους διαβάζει παραμύθια όταν δεν μπορούν να κοιμηθούν.  Ίσως δεν είναι καθόλου τυχαίο που με ζεστασιά και αγάπη, ξαπλώνει μαζί τους και τους διαβάζει ένα παραμύθι, το «Χάνσελ και Γκρέτελ» όπου τα παιδιά βάζουν τη μάγισσα στο φούρνο να την κάψουν.  Άβυσσος η ψυχική του κατάσταση, η οποία συμπληρώνεται από άλλες ευαισθησίες, όπως τους διαλόγους που έχει με το άλογό του, ή το σκυλί του.

Εκεί που ζουν όλοι αυτοί οι δήθεν ανυποψίαστοι που ασχολούνται με τα μικρά τους προβλήματα, ερωτικά, επαγγελματικά, προβλήματα υγείας ή άλλα τέτοια, εκεί ακριβώς βρίσκεται η Ζώνη Ενδιαφέροντος. Είναι το Άουσβιτς που έκανε μια ιδεολογία πράξη.  Είναι μια τυπική δυστοπία που δραματοποιεί τον ίδιο τον αυτουργό και το μυαλό του. 

Σημειώνεται ότι και στην ιστορία του βιβλίου, και στην ιστορία της ταινίας, υπάρχει κάποιος που «αμφισβητεί».  Στο βιβλίο είναι η Χάνα, η σύζυγος του διοικητή, ενώ στην ταινία είναι η πεθερά του Ες, η οποία έρχεται στο σπίτι τους και στον θαυμαστό τρόπο της ζωής τους για να παραμείνει. Ένα βράδυ όμως που φλόγες αναβλύζουν από την καμινάδα που βρίσκεται στο φόντο, ένα βράδυ που οι στάχτες κοντεύουν να πνίξουν την περιοχή, ένα βράδυ που ένας υπόκωφος θόρυβος από ανθρώπινες κραυγές διαχέεται παντού, εκείνη δεν αντέχει και εγκαταλείπει τη ζωή της οικογένειας, παίρνει τη βαλίτσα της και αναχωρεί χωρίς να πει τίποτε. Κλασσική αντίδραση της ανθρωπότητας, υπονοεί ο βαθιά εγκεφαλικός τρόπος του Martin Amis.

Ο Ρούντολφ Ες ενεργούσε καθημερινά σαν να διηύθυνε ένα εργοστάσιο. Σαν ένας τεχνοκράτης που έκανε τα πάντα για να φέρει σε πέρας αυτό που του είχε ανατεθεί. Δεν είχε χρόνο να αμφισβητήσει τις πράξεις των ανωτέρων του.  Το πώς μπορεί να σκέφτεται ένας τέτοιος άνθρωπος -ευαίσθητος κατά τα άλλα, αυτός ο άνθρωπος που αγκαλιάζει τα παιδιά και τους αφιερώνει χρόνο, που μιλάει τρυφερά ακόμη και στα ζώα- ήταν κεντρικό ζητούμενο για τον Martin Amis.

Σε ένα άλλο βιβλίο του καταπιάνεται από μια άλλη πλευρά με το ίδιο θέμα.  Στο βιβλίο του «Το Βέλος του Χρόνου» (Time’s Arrow) ο Amis αφηγείται ανάποδα τη ζωή ενός Ναζί εγκληματία πολέμου. Ξαναζεί όλη τη ζωή του από το τέλος ως της αρχή της, ολοκληρώνοντας την ιστορία μέσα στην κοιλιά της μάνας του. Εδώ έχει στήσει ένα ρωμαλέο αντεστραμμένο κόσμο πάθους και βάρβαρης ιλαρότητας, αλλά το κεντρικό σημείο, στο σημείο όπου δοκιμάζεται το όραμά του, είναι ακριβώς η αναφορά στο Άουσβιτς.

Mε τα σκουπίδια αυτού του κόσμου θεωρώ ότι καταπιάνεται και στο βιβλίο του «Χρήμα», ένα αστείο, σκληρό και μοχθηρό μυθιστόρημα όπως και ο κεντρικός ήρωας του, ένας διαφημιστής που περιφέρεται ανάμεσα σε Λονδίνο και Μανχάταν αναζητώντας τον πλουτισμό και μαζί και το αλκοόλ, τη δόξα, το σεξ, την υπερβολή, στοιχεία μιας κουλτούρας μαζικής, και πολλά υποσχόμενης, όπου η σπατάλη ταυτίζεται με την ευδαιμονία, η πορνογραφία με τον έρωτα και η συνωμοσία με τη φιλία.

Δεν μπορώ στη σειρά αυτή να μην αναφέρω και τελευταίο βιβλίο που διάβασα του συγκεκριμένου συγγραφέα, αν και παλιό κι εξαντλημένο πλέον. Πάλι με τα σκουπίδια ασχολείται, μα κάπως διαφορετικά:  Με το βιβλίο του «Η Πληροφορία», μπαίνει στο θέμα του λογοτεχνικού φθόνου και γενικότερα βουτάει στα σκουπίδια των συναισθημάτων.  Δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι για να πληγώσει ένας συγγραφέας κάποιον άλλο συγγραφέα.  Ακόμη κι αν ο κόσμος της λογοτεχνίας ήταν τόσο διεφθαρμένος, όσο θα ήθελαν ορισμένοι, ένας συγγραφέας δεν μπορεί να κάνει σοβαρή ζημιά σε κάποιον αντίπαλό του. Αυτό είναι το δυσάρεστο συμπέρασμα στο οποίο φτάνει ο ήρωάς του ο Ρίτσαρντ Ταλ, ένας αποτυχημένος μάλλον μυθιστοριογράφος, όταν συλλογίζεται την ενοχλητική επιτυχία του Γκουίν Μπάρι, του καλύτερου φίλου του, αλλά και χειρότερου εχθρού του ταυτόχρονα.

Και σε αυτό το βιβλίο, η εξουσία του χρήματος και της ισχύος, βασανίζει τον Martin Amis, γιατί πάντα γι αυτόν, σε όλες τις εποχές, στα μικρά και στα μεγάλα γεγονότα, τέτοιο ήταν το διακύβευμα.

Μαίρη Σάββα